In relatietherapie. Wat is relatietherapie, hoe werkt het, wanneer is het nodig? En heeft relatietherapie wel zin?
Op een dag overweeg je relatietherapie. Je voelt je alsof je op een snelweg de afslag gemist hebt en niet meer om kunt draaien. Het gaat de verkeerde kant op, maar je hebt geen regie meer over wat er gebeurt. En nu zit je voor de computer: misschien is dit het begin van een wending ten goede? Wie zal het zeggen? Want wat kan een vreemde al uitrichten als jullie er zelf niet uit kunnen komen? Wat mag je eigenlijk van relatietherapie verwachten? En waar ga je beginnen om een goede relatietherapeut te zoeken?
In deze FAQ geef ik een algemene introductie in het veld van de relatietherapie: wat het is, wat je ermee kunt bereiken, wat er voor richtingen zijn, en waarop je je kunt richten als je hulp zoekt. Maar eerst:
1. ‘Heeft relatietherapie wel zin?’
‘Als je in een relatie je eigen problemen niet op kunt lossen, hoezo zou een ander er dan bij kunnen helpen?’ Tja, het lijkt een logische vraag. Maar toch… Uiteindelijk halen we overal hulp bij als we er zelf niet uitkomen: werk, ziekte, auto, maar ook als we depressief zijn of ernstig in de war. Waarom zou onze relatie dan de grote uitzondering zijn op dit verhaal?
Dat hoeft niet. Want juist in je relatie is het heel moeilijk om zelf te zien waardoor het misgaat. Dat komt door het heel eenvoudige feit dat het zelfs fysiek onmogelijk is om je ooit als stel bezig te zien. Je ziet altijd alleen die ander: wat hij doet! Wat zij maar niet begrijpt! Veel mensen komen dan ook bij me binnen in de hoop dat ik hun partner tot inzicht kan brengen, omdat ze ervan overtuigt zijn dat bij hem of haar het grootste probleem ligt.
Het eerste en meteen het belangrijkste waarvoor relatietherapie dus zin heeft is: je er inzicht in geven hoe je gezamenlijk de patronen in stand houdt waar je zo graag uit wilt komen. En ook: wat je eigen aandeel daarin is. Want daarop kun je het snelst weer grip krijgen.
2. ‘Wanneer relatietherapie?’
Je zou het best hulp zoeken als in je relatie de eerste fricties ontstaan, en je niet in staat blijkt om die goed op te lossen. Als een gesprek erover steeds opnieuw op ruzie uitloopt. Of als je merkt dat je bepaalde onderwerpen al gewoon uit de weg gaat.
Maar helaas, meestal wachten mensen veel langer, tot op het moment dat hun relatie al serieus gevaar loopt. Daar kunnen allerlei redenen voor zijn. Op de eerste plaats speelt een liefdesrelatie zich af in de sfeer van de intimiteit. Dat betekent dat je allerlei wezenlijke elementen in je relatie voor jezelf houdt. En dat je er niet graag anderen in betrekt.
Dat je pas hulp zoekt als de problemen al behoorlijk ernstig zijn, is dus een heel natuurlijke reflex. Dat maakt dat de vraag ‘wanneer relatietherapie?’ vrij eenvoudig te beantwoorden is: meestal kon het al een stuk eerder dan je deze blog zit te lezen…
3. ‘Maar een relatietherapeut kan het gevoel in onze relatie toch niet terugtoveren…’
Nee, dat kan hij niet. Maar hij kan wel helpen om de troep er omheen op te ruimen. Wat je eventueel nog voor elkaar zou voelen, daar kun je moeilijk bij als je midden in een relatiecrisis zit. En een crisis komt niet uit de lucht vallen. Meestal wordt die voorafgegaan door jaren van sluipende verwijdering. Of door ruzies. Of dingen die je niet opgelost hebt gekregen, en waar je maar over bent gaan zwijgen. Een liefdesgevoel raakt niet zomaar kwijt, alsof het een ballon is die wegwaait in de wind. Wel kan een liefdesgevoel toegedekt, gesmoord of verduisterd worden. Lees hier meer over in mijn blog ‘Is het gevoel weg? Niet in paniek raken’.
Helpt relatietherapie als je verliefd bent op een ander?
Ook kan het liefdesgevoel in een relatie onzichtbaar worden als je hevig verliefd bent op een ander. Ook dan kan relatietherapie heel goed zijn om dingen beter te ordenen. Zodat je het heftige gevoel van aantrekking bij een nieuwe verliefdheid niet zomaar één op één gaat vergelijken met het liefdesgevoel in een relatie van vijfentwintig jaar. Lees hier verder over het thema ‘Verliefd op een ander’.
Relatietherapie verandert dus geen gevoelens, maar kan je wel helpen om je situatie te ordenen, en om dingen die het gevoel in je relatie toedekken of verduisteren op te ruimen.
4. ‘Onze voorouders hadden toch ook geen relatietherapeuten, maar ze bleven wel samen!’
Klopt, maar toch is het niet zo aannemelijk dat ze daarom geen relatieproblemen hadden. Wat betreft de gevoelens die de liefde regeren, lijkt er in alle eeuwen nauwelijks iets veranderd. Naast tederheid, zorg en bescherming, zijn ook de zwarte kanten van de liefde van alle tijden: ruzie, jaloezie, zelfs haat, bedrog en wraak. Het is allemaal zo oud als de mensheid, zelfs nog ouder als je de mythen mag geloven: ook de goden worstelden al met de keerzijde van de liefde. De liefde raakt ons immers in onze diepste lagen, waar het beste en het slechtste van ons woont.
En dus zullen er ook altijd wel mensen zijn geweest met wie stellen gingen praten als het niet goed ging: sjamanen, ouderlingen en priesters, dorpsoudsten of vroede vrouwen. In het Zuiden van het land bijvoorbeeld kwam tot ver in de twintigste eeuw meneer pastoor op bezoek om met de echtparen over hun huwelijk te praten – en om hen te stimuleren om vooral grote gezinnen te stichten. Alsof hij ook maar enige kennis of ervaring op dit gebied meebracht. ‘Als ik eraan terugdenk, schaam ik me diep’, zei een oude priester me ooit.
Maar wat wel nieuw is, is ‘therapie’ voor de relatie, dat wil zeggen: een professionele benadering die beoogt methodisch te werk te gaan. Globaal komt de ontwikkeling daarvan pas op gang in de tweede helft van de vorige eeuw, met de VS als centrum.
5. ‘Hoe werkt relatietherapie dan?’
Dat verschilt natuurlijk enorm van de ene therapie tot de andere. Je hebt relatietherapeuten die eenvoudig sessies inplannen, maar je kunt ook kiezen voor relatie-weekenden of werkweken in Frankrijk. En er zijn allerlei stromingen vanuit verschillende invalshoeken (waarover hieronder meer). Laat je in ieder geval informeren over het plan en de werkwijze van een therapeut, en zijn of haar visie en achtergrond. Als iemand eenvoudig maar sessies inplant, zonder dat je enig idee hebt over plan, benaderingswijze of methode, dan gaat er iets niet goed.
In wezen moet iedere relatietherapie hetzelfde creëren: dat je doordringt tot de kern van je problemen, en praktische handvatten krijgt die concrete verbetering brengen in je relatie.
6. ‘Heb je voor relatietherapie een verwijzing van je huisarts nodig?’
Vaak beginnen stellen wel zo: door eens te praten met hun huisarts. Dat is prima. Een huisarts kent de sociale kaart heel goed en kan je dus advies geven waar je goede hulp kunt krijgen. Een verwijzing, zoals voor een medisch specialist, heeft geen zin, omdat kosten van relatietherapie bij mijn weten niet door verzekeraars vergoed worden. Het beste informeer je voor eventuele vergoedingen bij je eigen verzekeraar. De tarieven voor relatietherapie kunnen nogal uiteenlopen, al naar gelang de aard van de relatietherapie waar je voor kiest. (Voor meer daarover zie hieronder, punt 8.)
Trouwens, een verwijzing van een huisarts is bovendien niet van toepassing omdat een relatieprobleem natuurlijk geen medisch probleem is. In uitzonderingssituaties kan een medisch probleem een rol spelen in een relatieprobleem, maar in de kern gaat het daar niet over.
7. ‘Loop ik het risico straks de schuld te krijgen van alle problemen?’
Nee, de schuldvraag is bij een relatietherapie niet interessant. Na een aantal jaren is een relatie een fijnmazig weefsel, dat door beide partners zo is aangelegd.
In een relatie peilen we elkaars verlangens en angsten, reageren op elkaars toon, zijn op onze hoede door een opgetrokken wenkbrauw of het geluid van een dichtvallende deur. In een relatie kunnen we dingen manifesteren die we eigenlijk niet eens van onszelf begrijpen, laat staan van de ander: ongecontroleerde woede, onzekerheid, of angst. Dat gebeurt in gezinnen, families en andere relatieverbanden, maar meer dan waar ook in liefdesrelaties.
Wat je wilt van een relatietherapeut is dat hij de patronen in deze inwerking van partners op elkaar kan doorzien. Binnen het terrein van de psychologie is systeemtherapie de specialisatie die hier het meest bij aansluit. Deze is vanaf ongeveer de vijftiger jaren van de vorige eeuw vooral vanuit de Verenigde Staten opgekomen. Zij richt zich niet alleen op de liefdesrelatie, maar ook op gezinnen en families. Daarmee heeft de relatietherapie door psychologen en psychotherapeuten een natuurlijk thuis gevonden.
8. ‘Maar ik zie, naast systeemtherapeuten, ook seksuologen, pedagogen en coaches relatietherapie aanbieden…’
Tja, relatietherapeut is een vrij beroep. Volgens mij is dat niet erg. Een liefdesrelatie speelt zich nou eenmaal af in het volle leven en allerlei aspecten van dat leven kunnen deel uitmaken van een relatieprobleem:
- Economische factoren, bijvoorbeeld erg weinig of erg veel geld, of een groot inkomensverschil tussen partners.
- Culturele factoren, zoals verschillen in de gezinnen van herkomst, maar ook regionale verschillen in wat mensen als normaal, gezellig of not done ervaren. Amsterdam, Maastricht of Kortrijk verschillen nogal in cultuur.
- Verschillen tussen relaties in verband met gender en seksuele geaardheid.
- Kinderen/kinderwens/kwesties met betrekking tot de opvoeding van de kinderen.
- Gezamenlijke geschiedenis: gebeurtenissen die wel of niet verwerkt zijn.
- Rouwen, na verlies van ouders, familieleden of vrienden.
- Eventuele ziekte.
- Waarden en levensbeschouwing van de partners.
- Seksualiteit, seksuele moraal, en eventuele medische problemen met de seksualiteit.
- Verschil in communicatieve vaardigheden.
- Verschil in scholing.
- Andere omstandigheden: werkeloosheid, een faillissement, familieruzie, een boze buurman.
- Individuele psychische problemen: een trauma, fobieën, depressie o.i.d.
- Enzovoorts.
Deze diversiteit van problemen wordt niet verzameld binnen één bepaalde wetenschap of opleiding. Ze wordt verzameld door het leven zelf, namelijk in de liefde. De liefdesrelatie is het kristallisatiepunt, waar vitale lijnen van het leven samenkomen. Ze is de meest omvattende relatie, maar ook de relatie die het diepst ingrijpt in het leven. En daarom kan een relatie therapeut ook vanuit meerdere richtingen ingevlogen komen. Naast de psychologie bijvoorbeeld kan een relatietherapeut ook vanuit de communicatiewetenschap of de seksuologie komen. Ik heb zelf een achtergrond in de theologie en filosofie.
Het nadeel hiervan is dat er niet één vooropleiding is die iedere relatietherapeut gedaan moet hebben. Je moet dus zelf goed opletten bij wie je terecht komt, en wat de achtergrond is van waaruit hij of zij werkt.
Het voordeel is dat je zelf op zoek kunt gaan naar een relatie therapeut die qua achtergrond en benaderingswijze het beste op jullie situatie aansluit. Loop je vast in gesprekken, dan kun je eens kijken naar therapeuten met een achtergrond in communicatie. Lijd je onder verlatingsangst dan kun je beter kiezen voor een psychotherapeut.
9. ‘En hoe zit het dan met het verschil tussen relatietherapie en relatiecoaching?’
Vanaf ongeveer het begin van deze eeuw betreedt ook de coaching het terrein van de relatietherapie. Naast relatietherapie is er nu dus ook relatiecoaching, en om het nog wat onoverzichtelijker te maken bieden veel coaches en therapeuten het allebei aan: relatietherapie èn relatiecoaching.
Dat laatste vindt ik nogal verwarrend, omdat ik het grootste verschil zie in de grondhouding van waaruit iemand werkt. Coaching en therapie zijn niet hetzelfde. Mij is in gesprek met therapeuten vaak opgevallen dat zij ertoe neigen om zich heel terughoudend op te stellen en mensen vooral in hun eigen proces laten. Op die manier creëren ze (als het goed is) een heel veilige setting, waarin je laag voor laag dieper in je problemen door kunt dringen.
Maar er zijn ook actievere manieren om op patronen in te grijpen, en de vaardigheid daarvan hoort meer bij het profiel van de coach. Hij neemt als derde actief deel aan het proces in een sessie, springt erin, spiegelt, confronteert, stelt weer gerust en moedigt aan.
Overigens zijn er geen harde scheidslijnen tussen deze benaderingswijzen. Het grootste verschil zit waarschijnlijk in de vooropleiding van de relatietherapeut of de relatiecoach. Lees in deze blog meer over het verschil tussen relatietherapie en relatiecoaching.
10. ‘Bij ons in de buurt biedt een therapeut bewustzijnsgerichte relatietherapie aan…’
En zo nog een waaier van stromingen en mogelijkheden, vooral vanuit een holistische of spirituele inspiratie. Denk aan NLP (neurolinguïstisch programmeren), zijnsgeoriënteerde psychotherapie en tantrische relatietherapie.
We betreden hier een speelveld waar andere wetten gelden. Achter al deze richtingen zitten eigen werelden, met eigen tradities, opleidingen, netwerken en reputaties. Wie zich daarbij thuis voelt, vindt er op een bepaalde manier een ‘vollediger’ programma dan bij de standaard-relatietherapie. Vollediger omdat ze meestal uitgaan van een levensbeschouwelijk kader, van waaruit ze de liefdesrelatie en haar problemen duiden.
Ik bedoel het volgende: hierboven gaf ik een opsomming van relatieproblemen in willekeurige volgorde. Je zou kunnen zeggen: bij ons speelt vooral een probleem met betrekking tot de seksualiteit dus ik zoek een relatietherapeut met een achtergrond als seksuoloog. Maar je weet er dan niets van hoe die therapeut tegen de andere aspecten van een relatie aankijkt. Dat is typisch voor de moderne tijd. We zetten allerlei deelproblemen naast elkaar, zonder dat we als samenleving een overkoepelende visie hebben over hoe die dingen dan bij elkaar horen.
Precies dat is anders in holistische en spirituele richtingen: zij bieden wél zo’n overkoepelend kader. Vanuit een spiritueel kader wordt een bepaalde betekenis toegekend aan seksualiteit, in verhouding tot liefde, persoonlijke groei, je plaats in de wereld enzovoorts. Maar dan moet je je daar wel bij thuis voelen natuurlijk. Dat is ook nodig om de aanbieders op waarde te kunnen schatten. De standaardcriteria van professionele hulpverlening zijn hier niet veel waard.
Dus, voel je je altijd al goed bij bijvoorbeeld een boeddhistische spiritualiteit, dan ken je de weg daar waarschijnlijk ook, en zul je binnen die wereld het kaf wel van het koren kunnen scheiden. Heb je tot op heden weinig affiniteit met een bepaalde spirituele traditie? Dan zou ik er niet op hopen dat ze bij een relatietherapie ineens de gouden match voor je is.
11. ‘En wat is dan die EFT die ik bij veel therapeuten zie?’
Ja, die verdient aparte aandacht. Met haar hoofdwerk ‘Houdt me vast’, het boek dat aan de basis ligt van de door haar ontwikkelde Emotionally Focused Therapy (EFT), lijkt Sue Johnson een nieuwe standaard gezet te hebben. Belangrijk is dat ze niet begint bij een wetenschap of een beroepsprofiel, maar bij een visie op de kern van relatieproblemen. Hoe komt het dat mensen in een liefdesrelatie zo heftig kunnen reageren op relatief kleine dingen? Iemand kan helemaal uit zijn dak gaan van een kapot kopje, een cynisch lachje of een kritische opmerking over een vuil bord in de afwas. En hoe komt het dat we zulke problemen vervolgens alsmaar niet opgelost krijgen, soms vele jaren aan een stuk?
Dat is, zegt Johnson, omdat relatieproblemen ons raken in een elementaire behoefte aan veiligheid. In wezen reageren we op conflicten in de liefde net als op levensbedreigende situaties: de alarmbellen gaan voluit aan. En vanuit datzelfde alarm draaien we ons vervolgens vast in onze pogingen om er weer uit te komen.
Eindelijk hebben we bij Johnson een visie die de relatie gewoon vanuit haar kern aanpakt, namelijk de liefde. En toch zijn we er nog lang niet. Ook de EFT is niet alleen zaligmakend. De dynamieken die Johnson beschrijft zijn lang niet voor alle relatieproblemen kenmerkend. In mijn bespreking van haar ‘Houd me Vast’ noem ik een flink aantal situaties waarin de EFT niet de aangewezen weg is.
Het is maar de vraag of we alle aspecten van problemen in een liefdesrelatie ooit onder één paraplu kunnen vangen. En of we dat zelfs maar moeten willen! Maar dat maakt wel dat het veld van relatietherapeuten een veelkleurig palet is, dat uitwaaiert van ouderwetse psychiaters, medisch opgeleid, via psychotherapeuten, coaches en communicatiewetenschappers, naar spirituele therapeuten in allerlei gedaantes. Waarop vaar je dan als consument?
12. Hoe kies je een goede relatietherapeut?
Ik zou je aanraden om je te beperken tot de hoofdzaken. Je hebt een relatietherapeut nodig die een gedegen en relevante opleiding heeft gedaan op HBO of academisch niveau: bijvoorbeeld pedagogiek, maatschappelijk werk, psychologie of communicatiewetenschappen. Voor al deze opleidingen geldt dat ze een gedegen basisvorming geven. Vervolgens leer je een beroep, ieder beroep, vooral ná je opleiding, door praktijkervaring en verdere studie. Je wilt dus ook iemand die flink wat professionele ervaring na zijn studie heeft opgedaan, bijvoorbeeld door eerst een aantal jaren in een relevante institutionele setting te hebben gewerkt. En ook al moet iedereen het ooit leren: hoe meer ervaring als relatietherapeut, hoe beter. Ten slotte zou ik er specifiek voor relatietherapie nog aan toevoegen: je zoekt iemand met levenservaring.
De klik met een relatietherapeut
Verder: vraag om een kennismakingsgesprek met deze man of vrouw. Mensen zeggen het heel vaak, en terecht: ‘We willen wel een klik met je hebben’. De chemie van die klik moet er zijn, anders wordt het proces van relatietherapie een worsteling. Als je samen naar buiten loopt, wil je het gevoel hebben dat de therapeut jullie goed gezien heeft en de kern van jullie probleem aangeraakt heeft. Dat kan best confronterende momenten opleveren, maar juist daarvoor moet er in de basis vertrouwen zijn.
Voor relatietherapie geldt namelijk, net als voor iedere vorm van coaching of therapie, dat het voor jullie moet werken. En de enige die dat kan beoordelen, ben je zelf. En als je dit gevoel niet hebt, betekent dat niet per se dat de betreffende man of vrouw niet competent is. Maar het betekent wel dat jullie niet de goede match zijn. En dat is het belangrijkste wat je op dat moment moet weten om een beslissing te nemen.
Ik help u graag verder
Wilt u een gratis kennismakingsgesprek bij Stroomland Coaching?
Wilt u meer informatie over relatiecoaching?
Meer lezen over over ‘het gevoel’ in een relatie?
