was successfully added to your cart.

Winkelwagen

Uitstelgedrag en schaamte

By 10 februari 2019 januari 23rd, 2023 persoonlijke ontwikkeling
uitstelgedrag en schaamte

Uitstelgedrag en schaamte zijn een naargeestig duo. Samen komen ze in een funeste negatieve spiraal: het één versterkt het ander. Schaamte gaat dieper dan schuld. Schuld is nog tamelijk objectief. Te hard gereden? Dan moet je sorry zeggen, een boete betalen, en je kunt weer verder. Van schaamte kom je zo niet af. Schaamte gaat niet alleen over wat je hebt gedaan of niet, maar hoe je bent: ‘je hebt niet geleverd. Je hebt iemand teleurgesteld. Je hebt jezelf ook teleurgesteld’. En om dit nare gevoel te ontwijken, stop je je hoofd nog dieper onder de dekens. En zo kom je steeds verder in de problemen.

In uitstelgedrag kan van alles meespelen: moeilijk concentreren, moeilijk aanspreekbaar zijn, vermijden, vaak ook gewoon zwakheid: je er niet toe kunnen zetten om dingen te doen waar je tegen opziet. Al die dingen zijn aan te pakken. Maar je moet wel eerst je situatie aan durven kijken. Het doorbreken van schaamte is daarbij een cruciale factor. Ben je je er eenmaal van bewust hoe schaamte uitstelgedrag oproept en versterkt, dan kun je die dynamiek doorbreken.

In het eerste begin is er al iets aan de hand

Uitstel begint meestal onbewust. Omdat ik al jaren met mensen aan uitstelgedrag werk, durf ik met behoorlijke zekerheid te zeggen: er is aan het begin al iets mis met de dingen die uitgesteld worden. Maar vaak blijft dat onbewust. ‘Jij kunt toch goed timmeren?! Ik heb een boekenkast gekocht en ik krijg hem niet in elkaar.’ ‘Oh, dan kom ik wel een keer langs hoor’. Ergens in dit begin zit al het begin van het uitstellen.

Is je eer gestreeld maar ben je onzekerder dan je wilt toegeven? Ben je vermijdend en durf je geen nee te zeggen? Heb je je partner beloofd geen klusjes meer voor anderen te doen zolang je thuis niet klaar bent? Weet je dat je met iemand te maken hebt die je op deze manier continu voor hem aan het werk zet? Of kijk je toch al tegen een berg van dingen aan die allang gedaan hadden moeten zijn? (Bij uitstellers zal dit laatste in ieder geval vaak aan de hand zijn.)

Maar het moment is nog ver weg. Je kunt altijd nog nee zeggen, denk je. Of het snel even tussendoor doen. En zo ga je op je noodlot af.

Beschadigde eigenwaarde

Op het moment dat je diep van binnen weet dat je ergens mee in de knel zit, komt er een deken over te liggen. Het is een zwaar en remmend gevoel dat je al te goed kent, bij al die dingen die niet, of te laat en maar half gedaan zijn. In wezen is dat zware gevoel een continu begeleidend verschijnsel van je leven. Je kent het min of meer, en daarom doe je er niets aan.

Je begrijpt het niet van jezelf, en anderen begrijpen het niet van jou. Als je er al een keer over praat, beginnen ze over ‘gewoon doen’, discipline, aanpakken. En met de beste bedoelingen drukken ze je alleen maar verder in je schaamte vast. Niks om trots op te zijn: het knaagt aan je en boort zich binnen tot in de aardlagen van je persoon. Daar zit de kern van het hele probleem: beschadigde eigenwaarde. Die weerhoudt je ervan snel orde op zaken te stellen.

Niet naar kijken

Schaamte en uitstelgedrag versterken elkaar op een funeste manier: uit schaamte wil je dingen  verbergen. Niet naar kijken, niet aan denken, niet over hebben, hopen dat het vanzelf voorbij gaat. En daarbij kunnen uitstellers alles doen wat hen maar afleidt: uitgaan, drinken, uren op facebook scrollen, gamen, in bed blijven liggen. Daarmee roepen ze verwijten en onbegrip op, en keldert hun zelfrespect nog verder. De schaamte neemt toe, de weg terug wordt moeilijker.

Naar buiten!

Schaamte is op zich niets slechts. Het heeft een heel belangrijke functie bij seksualiteit, eergevoel en respect. Maar bij uitstelgedrag is het een reflex die de verkeerde kant op schiet: wegkijken in plaats van opengooien. Vermijden in plaats van opbellen en uitpraten. Alles persoonlijk maken in plaats van zakelijk en realistisch zijn. Als je je schaamtereflex weet te doorbreken, heb je een belangrijke overwinning op je uitstelgedrag behaald.

Kijk het monster aan!

Dat lukt niet zomaar. Zet een zorgvuldig plan uit voor wat er nodig is. Begin om de dingen aan te kijken! Eerst gewoon zelf, alleen en binnen de veilige afgeslotenheid van je eigen kamer. Beloof jezelf dat je niets meer en niets anders hoeft te doen dan de zaken aankijken. Open die mail! Haal dat werkstuk uit de kast. Ga je werkplaats weer binnen. Niks meer, kijk het monster aan en stop het terug in zijn hol. Dat is alles.

Iemand die dit probleem van uitstelgedrag niet kent, heeft geen idee hoe het angstzweet je hierbij uit kan breken. Maak moed door je te realiseren dat dit aankijken van de dingen de eerste en grootste horde is die je moet nemen. Als je dit gedaan hebt, heb je vaak het ergste al gehad.

Zelfonderzoek

Terwijl je bezig bent om je meer met je angst te confronteren, ga je aan zelfonderzoek doen. Ik zei al dat uitstelgedrag en schaamte in wezen voortkomen uit dezelfde bron: beschadigde eigenwaarde. Die maakt dat je al snel uit balans bent rond verwachtingen van anderen. In wezen ben je te gevoelig voor wat anderen vinden. Je mist de lompheid om iemand op te kunnen bellen: ‘Sorry Piet. Heb ik beloofd, ja ik weet het. Maar ik doe het niet. Jammer, inderdaad. Dag Piet.’ In plaats van het probleem bij de Pieten van deze wereld te leggen, werk je jezelf stelselmatig in de nesten.

Dat kan tenminste één verhaal zijn van hoe het mis gaat. Studeer op jezelf. Schrijf een schrift vol met je eigen verhaal over situaties waarin je uitstelt. Daarmee doorbreek je al de dynamiek van schaamte en wegkijken. En zo komt alles in beweging.

Werk aan de winkel

Werk aan de winkel dus. Toch hoef je daar niet tegenop te zien. Heb je eenmaal de dynamiek van uitstelgedrag, schaamte en wegkijken doorbroken, ervaar je vooral ruimte en opluchting. Je weet dat, je hebt het eerder meegemaakt. Doe jezelf dat cadeau!

Meer lezen? Uitstelgedrag is een patroon. Mijn publicatie ‘de Aapp de Baas’ gaat over het doorbreken van gedragspatronen. Of lees mijn blog over persoonlijke ontwikkeling en persoonlijke groei. Een informatieve Engelstalige video over uitstelgedrag (Engels ‘procrastination’) is de Ted-talk van Nic Voge.

Harald

Auteur Harald

Haralds stijl van coachen kenmerkt zich door rust en helderheid met een stevige bite. Niet gehinderd door conventies en opgegroeid in het buitengebied van Tilburg tussen natuur en dieren, is hij oorspronkelijk en praktisch. Diepgaande studie van filosofie en religie heeft hem een scherpe blik gegeven op de zaken die er echt toe doen in het leven. Harald heeft zijn coachees ondenkbare hordes zien nemen, patronen zien doorbreken en hoge doelen zien bereiken. Hij werkt voor hen met passie en dankbaarheid voor het vertrouwen dat zij hem geven.

Meer blogs van Harald