Het grootste probleem van de midlifecrisis van de man is de haast. Het gevoel dat er nú iets moet gebeuren, omdat het anders te laat zou zijn. Mannen hebben het gevoel dat ze hun grip verliezen op hun leven. Ze kunnen emotioneel instabiel worden. En hun partners lopen het risico dat ze daarvan in paniek raken, omdat hun hele leven in dreigt te storten. Zo dreigt de hele situatie te escaleren, terwijl dat niet nodig is. Als je de haast eruit haalt en goed door deze situatie heen stuurt, kan de midlifecrisis zelfs een positief effect hebben.
Wat zijn de kenmerken van een midlifecrisis?
In hun basis zijn de kenmerken van een midlifecrisis heel natuurlijk, en gemeenschappelijk voor mannen èn vrouwen. In het midden van het leven ontstaat meer ruimte: eventuele kinderen zijn wat ouder, en in je werk heb je als het goed is routine en gezag genoeg om na te gaan denken wat je nou eigenlijk bereikt hebt. Juist door die ruimte kan er ook een onrust ontstaan. Mannen èn vrouwen die zich jarenlang aangepast hebben aan hun partner willen dat niet meer. Mannen èn vrouwen van middelbare leeftijd kunnen hun keuzes heroverwegen. Ze kunnen een carrièreswitch maken. Maar ze kunnen ook aan allerlei andere keuzes gaan twijfelen. ‘Hoe wil ik me kleden? Met wie wil ik omgaan? Wil ik nog een studie doen? Ben ik gelukkig in mijn relatie?’
In de fase daarvoor heeft het leven zich vaak uitgerold zonder dat je echte keuzes maakte. Vanuit het ouderlijk huis, school en studie rolde je door: partner, huis, hypotheek en gezin – het ging gewoon zoals het voor de meeste mensen gaat. Pas nu de druk minder wordt en de tijd voor het genieten eraan zou komen, draait het perspectief om. De stabiliteit van je leven overvalt je. Je ervaart je leven vooral als ‘saai’. Soms verzinken mensen zo diep in de sleur van hun leven dat hun midlife kenmerken van een depressie krijgt.
‘Ben ik dit wel, en wil ik dit wel?’ Zulke vragen maken het ‘levensmidden’ tot een heel belangrijke fase. En al dit heroriënteren hoort ook gewoon bij de middelbare leeftijd. Het leidt nog niet per se tot een crisis. Daarvoor moet er nog één ding bijkomen dat vooral kenmerkend is voor de midlifecrisis van de man: haast. Het is vooral dit element dat de midlife als levensfase soms in een echte, en in psychologische zin ook zware crisis brengt.
Het is bijna te laat
Haast is dus een belangrijk kenmerk van de crisis. Het gevoel dat er nú iets moet gebeuren, anders is het te laat. En waar komt dat gevoel dan vandaan? Het antwoord is niet prettig maar tamelijk eenvoudig: het is de dood. Helaas, ik kan het niet veel mooier maken. De midlife-fase kan in een acute crisis terechtkomen, omdat het zo rond het midden van je leven tot je doordringt dat het ergens ophoudt.
Daarvoor weet je dat ook wel, maar het vliegt je meestal niet op dezelfde manier aan. Soms komt het door ziekte of overlijden: van een vriend, van je ouders, van je partner. Soms slaat de crisis toe na zelf een ziekte overwonnen te hebben. Maar de aanleiding kan ook kleiner zijn: hartkloppingen, een bultje, een te hoog cholesterol. Of het is iets in de sfeer van je werk: een ontslag, gepasseerd worden voor een functie, een nieuwe en veel jongere leidinggevende.
Hoe dan ook, de boodschap is: ‘straks is het voorbij’. Dan was dit je leven, dit ene leven waarvoor je nooit bewust gekozen hebt. En al heb je het dan ook fijn en goed: moet het daarom ook je enige leven zijn? Of heb je belangrijke mogelijkheden, dromen en idealen laten liggen? En heb je wel ècht geleefd? Wanneer heeft je leven voor het laatst gezinderd, wanneer heb je je nog vrij gevoeld om weg te rijden, door te zakken, een nacht lang aan een meer te zitten met een fles wijn en een paar goede kameraden? Hoe lang geleden heb je met een vrouw echte passie ervaren?
De trigger van de midlifecrisis
Ik heb al twee belangrijke elementen van de oorzaken van een midlifecrisis benoemd. 1. De levensfase van de midlife, waarin je meer ruimte krijgt om dingen opnieuw te bekijken, en soms tot andere keuzes te komen. En 2. De haast: het gevoel dat er nog maar weinig tijd is, want ‘straks is het voorbij, en wat heb je dan zitten doen?’
Zie ze als de benzine en zuurstof in een verbrandingsmotor. Nu hebben we alleen nog de vonk van de bougie nodig en de zaak komt tot ontbranding. Die vonk kan een gebeurtenis in je werk zijn, een ontslag, een conflict of burn-out. Of het kan misgaan in je relatie, omdat iets waar je je al tijden bij neerlegt acuut onverdraaglijk wordt. Bijvoorbeeld het feit dat jullie bijna geen seks meer hebben en leven als broer en zus. Maar ook andere dingen in je relatie kunnen nu in een soort omgekeerd perspectief verschijnen. Heb je samen jarenlang gewerkt om alles in orde te krijgen, dan krijg je nu weer behoefte aan avontuur. Heb je al je kaarten op succes in je werk gezet, dan wil je nu een partner die je nog kan zien als man, en niet alleen als provider.
Hoe vaak mannen niet tegen mij gezegd hebben dat het natuurlijk net zo goed aan hen ligt, die sleur, misschien wel meer dan aan hun vrouw.
Verliefdheid
En vooral daarom ervaren hun vrouwen het vaak als een groot onrecht! Jarenlang hebben ze zitten kijken naar een partner die na het werk als een zombie op de bank lag. Jarenlang hebben ze de kar moeten trekken om wat dan ook samen te ondernemen. Maar nu ineens wil meneertje koekepeertje het allemaal wel: uit eten gaan, TV uitzetten, samen op reis gaan, samen koken. Alleen… niet met hun vrouw die jarenlang op hen gewacht heeft en daarbij zelf helemaal verpieterd is. Nee, met een nieuwe vlam!
De verliefdheid. De belangrijkste trigger in een midlifecrisis. De motor achter al die symptomen waarover vaak grappen en grollen gemaakt worden: haar verven, motorrijbewijs halen, plotseling naar de sportschool gaan. Hier komt ook alles samen wat de midlife een crisis in kan jagen: de frustratie over wat er niet goed was, een ander leven voor je zien, je weer jong voelen, en bovenal: de dood nog eens flink uit kunnen lachen en (voorlopig) op de vlucht jagen.
Maar ook als man kun je deze hele situatie als een enorm onrecht ervaren. Was er niet van alles mis in je relatie? Zei je vrouw dat niet zelf ook? En heb je met die ander niet veel betere en diepgaandere gesprekken? En eindelijk weer eens een keer seks omdat je elkaar begeert, en niet alleen als noodzakelijk onderhoud van je relatie. Heb jij het nu ineens allemaal gedaan omdat je verliefd bent? En zit jij daarom in een midlifecrisis? Nee ervoor zat je in een crisis, misschien zelfs in een depressie. Nu ben je juist aan het wakker worden, toch?!
Ach, misschien wel, misschien ook niet. Dan wordt je weer overvallen door onrust, soms zelfs paniek bij de gedachte aan wat je op het spel zet en dreigt te verliezen: je gezin, je vrouw, je jaren samen, je toekomst samen.
Is een midlifecrisis een medisch of hormonaal probleem?
Het antwoord is nee. Althans volgens mijn informatie, want ik ben geen medicus. Mannen ondergaan weliswaar ook in de loop van hun leven een hormonale verandering, net als vrouwen, maar heel geleidelijk. Die verandering kan het gevoel van een acute crisis niet verklaren. Kijk voor meer informatie bij de links onderaan deze blog. Waarschijnlijk om deze reden is de midlifecrisis dan ook niet opgenomen in de catalogus van psychische stoornissen, de DSM.
Dat betekent echter niet dat de midlifecrisis van de man niet bestaat. Het feit dat we geen kant en klare verklaring hebben, verlost ons niet van het probleem. De kenmerken van de midlifecrisis die ik hierboven noem, ontleen ik aan mijn ervaring in het werken met mannen die op middelbare leeftijd uit balans raken. Vooral aan het begin van zo’n crisis zie je mannen die mentaal omvergeblazen worden. Ze kunnen emotioneel instabiel zijn, huilen om het gevoel dat hen bestormt, en ze zijn niet bij machte om rust in hun situatie te brengen.
Gaat een midlifecrisis over?
Die eerste heftigheid kan inderdaad, soms met wat goede begeleiding, tamelijk snel weer overgaan. Hoe, dat hangt heel erg af van de concrete omstandigheden van je crisis. Gesteld dat de trigger bijvoorbeeld geen verliefdheid is maar een plotseling ontslag. Gesteld dat je een fijne relatie hebt. Een relatie die na vijfentwintig jaar weliswaar niet constant knettert van de passie, maar die wel liefdevol en intiem is. Gesteld dat je sowieso niet al te impulsief bent en goed weet wanneer en hoe je hulp moet zoeken. Gesteld dat je een huisarts hebt met wie je goed kunt praten, en dat die je de naam van een goede mental coach geeft 😉…
In wezen kan zo’n crisis dan een kans zijn, ook al zijn de eerste heftige bewegingen voor jouzelf en je omgeving bedreigend. Positief eraan is dat er misschien voor het eerst echte vrijheid in je leven ontstaat. Zoals alles gaat en is gegaan, verliest zijn vanzelfsprekendheid. ´Misschien ben ik dat helemaal niet, misschien hoort dit leven helemaal niet bij mij´. Vanuit zulke gedachten ga je een ander soort gesprekken voeren, en krijg je een ander soort contact met mensen om je heen. De vraag naar een persoonlijk ‘waarom’ wordt daarbij steeds belangrijker.
Het kan dan zijn dat het acute gevoel van crisis zich oplost, en dat de midlife overgaat in een fase van serieuze veranderingen. Een verandering van werk, van woonplaats, van routines, maar ook het einde van een relatie en het begin van een andere: het kan er allemaal bij horen. Ingrijpend, maar als je doet wat echt voor jou klopt, met goede en integere gesprekken en afwegingen, dan zal het leven er uiteindelijk wel beter van worden.
Haal die haast eruit
Maar wat als het paniekgevoel in de crisis de overhand krijgt? Misschien is je persoonlijke basis niet sterk genoeg. Of je hebt serieuze relatieproblemen jarenlang weggestopt. Ben je vermijdend en heb je dingen niet uitgesproken, thuis niet en op het werk niet? Heb je je kop in het zand gestoken, bijvoorbeeld door geheel op te gaan in je werk? Of ben je vreemd gegaan? Heb je een geheime liefdesverhouding buiten je relatie om gehad en komt dat nu naar buiten? Als er veel aan de hand is wat niet goed zit, en er komt dan een trigger bij die de hele constellatie tot ontploffing brengt: dan is er soms geen houden aan. Dan staat alles op zijn kop.
Als coach geef ik normaal geen adviezen, maar hierin wel: zolang je nog enige grip hebt op je situatie, probeer dan om niet te handelen zolang je door haast en onrust gedreven wordt. Dit geldt ook voor de situatie dat je hevig verliefd bent. Je oude en je nieuwe relatie kunnen er enorm door belast worden, als je nu in één emotionele storm doorrolt naar een scheiding. Een partner komt de schok vaak niet te boven, zodat je samen met haar in een emotionele rollercoaster terecht kunt komen. Dit kan uiteindelijk leiden tot een duurzaam ontwrichte verhouding of zelfs een vechtscheiding. Maar ook een nieuwe relatie die zo begint kan de erfenis van dit begin nog jaren met zich meeslepen, en er vaak op den duur alsnog aan kapot gaan.
Iedereen is erbij gebaat als je eerst tijd voor jezelf neemt om orde op zaken te stellen. Ik zeg dit niet vanuit een ivoren toren maar ben zelf door schade en schande wijzer geworden – en ben verrijkt door veel ervaringen van mijn coachees. Je hebt tijd genoeg! De kans dat je gevoel van haast wat dan ook te maken heeft met een ophanden zijnde levenseinde is niet groot. De haast is zelf een belangrijke oorzaak van de crisis, geen deel van de oplossing. Zoek een plek voor jezelf. Ontwijk mensen die onnodig druk op de ketel zetten en pak je eigen ruimte. Laat de dingen zich uitkristalliseren totdat je meer overzicht hebt, en schaam je niet om hulp te zoeken als je het gevoel hebt dat je de controle verliest.
Wat kan de partner van de man in een midlifecrisis het beste doen?
Partners lijden vaak onder een gevoel van machteloosheid. Ze lopen het risico dat ze de paniek van hun geliefde overnemen, omdat hun hele leven in dreigt te storten. Vaak schieten ze daarbij in een reflex die averechts werkt. Ze gaan op hun man inpraten, proberen hem ervan te overtuigen dat er niks mis is met zijn werk of relatie, dat hij een midlifecrisis heeft en dat hij met een psycholoog moet gaan praten. Het is allemaal goed bedoeld maar werkt totaal niet. Ongewild maken ze zich tot boksbal van het innerlijk conflict van hun geliefde. Voor je het weet ligt het aan haar: zij zet druk, zij wil hem zijn vrijheid ontnemen, ze heeft hem nooit begrepen, ja eigenlijk passen ze helemaal niet bij elkaar.
Maar ook als ze niet in dit soort dynamiek komt, valt het voor ‘de partner van’ niet mee om het goed te doen. Soms is ze een luisterend oor. Als ze altijd al goed met haar man heeft kunnen praten, staat ze daar nu ook voor open. De man vertelt over zijn onrust, zijn vragen, zijn twijfels aan de relatie. En zijn vrouw blijft met hem in gesprek. Ideaal?
Jazeker, tot op het moment dat het voor haar toch te belastend wordt. Immers, haar man praat niet alleen over zichzelf, maar ook over háár leven, haar liefde en toekomst. En als zij deze crisis niet gewild en niet gezocht heeft, kunnen zulke gesprekken behoorlijk belastend worden. Helaas maakt een midlife crisis mannen vaak egoïstisch. Ze zijn dan zo in beslag genomen door alles wat ze gemist hebben en wat ze nu ervaren, dat ze er te weinig over denken hoe leuk ze zelf nog zijn voor de ander. Het is voor ‘de partner van’ belangrijk om goed in de gaten te houden waar ze zelf blijft, en waar haar eigen grenzen liggen.
Hoe je het ook wendt of keert: meestal lijdt de relatie direct onder de midlifecrisis van de man. Maar heel vaak wordt een midlifecrisis ook (mede) getriggerd door problemen in de relatie. En zo komen we bij een cruciale vraag:
Is het een relatiecrisis of midlifecrisis?
De kwestie is moeilijk, want meestal is het antwoord: allebei, en wel in een onontwarbare kluwen. Daar ligt echter ook wel een kans, namelijk om de zaak eerst eens vanuit de relatie aan te gaan pakken. Al was het maar om de crisis niet onnodig te laten escaleren. Relatiecoaching kan de situatie beter in balans brengen, en de partner in ieder geval bevrijden van haar pogingen de relatie te redden waar dat niet in haar macht ligt.
Dit is een tweede ding wat ik aan mannen in een midlifecrisis en hun partners mee wil geven. Het eerste ging over de haast: gooi die eruit. Het tweede is veiligheid: creëer buitengrenzen, condities die voor alle betrokkenen leefbaar zijn en die de acute dreiging uit de situatie halen – voor zover dat mogelijk is tenminste.
- Voor de man zelf: Wat heb je nodig aan ruimte om in vrijheid je eigen puzzel te leggen? En wanneer heb je anderen om je heen nodig? Duw anderen niet alleen weg, maar vraag hen ook om het met je uit te houden! Zoek niet alleen gespreksgenoten die met je meepraten. Kijk ook in je werk hoe je ruimte kunt creëren zonder teveel schade toe te brengen aan professionele verhoudingen.
- Voor de partner: probeer bij jezelf te blijven en reëel te bekijken wat je in deze situatie kunt doen. Niet veel waarschijnlijk. Wat heb je nodig om erbij te blijven (als je dat wilt)? Hoe kun je jezelf verzorgen, zodat de crisis niet op jou overslaat? En niet te vergeten: waar liggen je grenzen? Heb je er hulp bij nodig, zoek die dan.
Regie houden bij het begin van deze periode is belangrijk. Stuur je hier namelijk goed doorheen, dan kan deze crisis een belangrijke stap in je persoonlijke ontwikkeling worden. Als je grip houdt, kun je je in deze periode losmaken van dingen die inderdaad niet bij je hoorden, en krijgen andere dingen juist een verdiepte betekenis.
Wil je me een vraag stellen? Gebruik gerust mijn contactformulier.
Informatie over het medische aspect van de Midlife Crisis van het Maastrichtse UMC
Op deze site meer lezen?
Podcast over persoonlijke ontwikkeling
Over Mental Coaching bij persoonlijke ontwikkeling en persoonlijke groei.
