Kan er eigenlijk wel iemand echt omgaan met kritiek? Is dit niet de kern van bijna ieder conflict? Iemand heeft ergens iets over aan te merken, de ander trekt het zich aan, en komt meteen in verzet:
‘oh nee, daar klopt niks van’
‘en wanneer dan wel?’
‘wie zou dat doen, ik????’
‘nee jij doet dat zo goed zullen we zeggen’
Is deze afweer niet oermenselijk, ingebakken bij iedereen?
Die kwestie legde mediator Ido van der Waal aan me voor. Nee jij Harald, vroeg hij me, zou jij wezenlijk anders reageren als je voor het aanrecht staat en je partner zegt: ‘die borden zijn nog vies’? Zou je eerste impuls niet altijd zijn: protesteren, ontkennen, verzet? Het antwoord is helaas ja: de borden zijn niet vies, of eerder nog: zij moet niet zo flauw doen, zo’n bord gewoon teruggeven en niet zo z… Of ik zou tenminste een fikse aandrang tot zo’n reactie weg moeten slikken.
Als dit de kern is van zoveel conflicten, dan is het de moeite waard om erop in te gaan waarom kritiek voor de meeste stervelingen zo moeilijk te verdragen is, en vervolgens: hoe je dan grip op deze reflex zou kunnen krijgen, zodat je tot ander gedrag in staat bent.
We vatten het persoonlijk op
Het begint er allemaal bij dat je iets op jezelf betrekt, dat letterlijk niet over jou gaat. ‘Die borden zijn nog vies’ gaat over borden, niet over mij. Iemand moet zoiets tegen me kunnen zeggen zonder dat ik daar allerlei dingen aan koppel die helemaal niet over borden gaan, maar vooral over mezelf. Wie dat onderscheid goed kan maken noemen we in werksituaties ‘professioneel’ of ‘zakelijk’.
Deze houding is tot op zekere hoogte leerbaar, bijvoorbeeld in een feedback-training. Ik weet dat goed en word geacht dit professioneel heel goed te kunnen. En juist daarom is de vraag van Ido terecht: juist in heel alledaagse situaties, blijkt daar niet dat onder al dit aangeleerde gedrag nog steeds dezelfde primaire impuls schuil gaat?: je verdedigen, ontkennen of terugslaan, wat dan ook?
Inderdaad, iets in mij neemt kritiek heel persoonlijk op, en hoort in ‘die borden zijn nog vies’: ‘wat ben jij een slechte afwasser’, of erger: ‘wat ben jijzelf vies, met je vieze borden’. Als je me nu op de man af vraagt: denk je echt dat je partner dat bedoelt met haar opmerking, dan zeg ik natuurlijk nee. Maar in mijn reactie laat ik iets anders zien, wat ik er verder ook over zeg.
Eer
Dit soort dingen persoonlijk opnemen, is een soort universele ‘fout’. Hij komt voort uit een oude onderlaag in ons: die van de ‘eer-cultuur‘. Als iemand goed gepresteerd heeft, in werk, studie of sport, laten we die eer echt wel op iemands persoon afstralen, en zien daar niets verkeerds in. Hij wordt in het zonnetje gezet: vaak letterlijk ergens hoog neergezet, op een podium, we zetten een lamp op hem en hangen hem dan iets om. Hij reageert daar net zo primair op: steekt zijn handen vaak in de lucht, of als hij net een beker of medaille gekregen heeft, dan steekt hij die omhoog. Hij is de allergrootste in de zaal!
Maar kritiek doet natuurlijk precies hetzelfde met iemand, maar dan omgekeerd: hij heeft het niet goed gedaan, zijn schouders kunnen gaan hangen, hij gooit iets tegen de grond uit frustratie, mensen negeren hem, zo gericht als ze zijn op de winnaar, of geven hem in het voorbijgaan een klopje op de schouder: kop op Jan…
Tot tien tellen
Ik leg zo de nadruk op al die lichamelijke verschijnselen van eer en kritiek, omdat je daaraan ziet hoe diep die dingen zitten. Dat train je er niet zomaar uit. Dus ja: ik denk dat de weerstand tegen kritiek een natuurlijk gegeven is. Of iemand het er moeilijker of makkelijker mee heeft is gewoon een kwestie van karakter. De snelste aanpak is dus om je primaire reacties te beheersen!
Bij opkomende boosheid over kritiek eerst tot tien tellen is de beste raad. Vertragen is de eerste manier om controle te krijgen op een primaire impuls. Dat geldt ook voor heetgebakerde stellen in hun situatie thuis. De een vindt het nou eenmaal moeilijker dan de ander om kritiek over zich heen te krijgen. Zelfbeheersing is hier de allerbeste remedie. Het vervolgtraject is zelfkennis: waar zitten je triggers, waar ben je in te raken, waar is dat begonnen? Hoe meer je daarvan weet, hoe beter je in staat bent om er op een andere manier mee om te gaan. Daarin kun je nog een hele weg van persoonlijke ontwikkeling gaan.
Dat gezegd zijnde, is dit toch nog niet het hele verhaal. Natuurlijk, de een kan beter tegen kritiek dan de ander. Maar soms kan iemand een heel onderwerp blokkeren. Daarover gaat het in de blogs OBSTRUCTIE en AANSPREEKBAAR ZIJN
